Resultat og kafédialog frå den store Ungdata undersøkinga 2024

På Ungdata seminaret i Luster deltok vel 50 stykk, derav 14 ungdommar, Kristian Hartveit  frå Korus, vaksne tilsette og elevråd frå ulike skular samt tenester som arbeide med barn og unge i kommunen; oppvekst, helsestasjon, NAV, Flyktningtenesta, folkehelse, ungdomsklubb, barnevern, psykisk helse, PPT og politi – samt representantar frå FAU.

Det var ein engasjert gjeng som etter Korus presentasjon deltok i kafédialog med ungdom som kafévert på fem sentrale tema: rus, ungdomsskule, åtferd, helse og psykisk helse og fritid. Undervegs delte ungdommen sine tankar og perspektiv.

Tal frå Ungdata gir oss eit innblikk i korleis det er å vera ung. For å lære meir om årsakssamanheng og arbeide fram gode tiltak må vi supplere med erfaring frå det levde liv. For å få ei auka forståing må det nøstast internt på kvar skule kva som ligg bak tala.

Sentrale punkt og utfordringar ein kan ha med og drøfte med barn og ungdom, føresette, tilsette på skulane og politikarane i høve prioriteringar framover:

Ungdom og vaksne erfare ei auke av hendingar med negativ åtferd knytt til vald, mobbing, uro i klassen og hatefulle ytringar i Luster. Luster ligg øve landssnitt på både hærverk og mobbing.

• MOBBING: Andel som har blitt utsett for mobbing kvar 14. dag eller oftare: Luster 10 %, nasjonalt 8 %. Auking på mellomtrinn frå 9% i 2021 til 15 % i 2024. Likt som vestland, men høgare enn resten av landet. Fleire gutar som opplev mobbing enn jenter, flest på 6. trinn.
• RESPEKT: På sosiale media, på skule og i lokalsamfunnet har barn og ungdom mindre respekt for vaksne, kvarandre og ivaretaking av omgivnaden.
• VALD: 45 % av elevane på ungdomsskulen rapportere å ha blitt slått, sparka, ristet hardt, lugga eller lignande.
• HÆRVERK: Ein betydeleg del rapportere å ha gjort hærverk med vilje (Luster 17 %  og landssnitt 9 %). Kva handlar dette om? Kultur eller avtalt?
• NEGATIVE HENDELSAR PÅ NETT: Ei bekymring nasjonalt. (Døme: mobbing og utestenging, hard ordbruk, deling av bilde og video, falske bilde, kriminalitet, pedofile og grov porno).
• GRENSER: Kor går grensa mellom vald og leikeslossing, digital kommunikasjon vs. utestenging?
• FORELDRE: Mange drar inn foreldre som sentral for å førebygge og handtere negativ åtferd. Det er ulike oppfatningar av i kva grad foreldre er for mykje eller for lite på.

Kor nøgde barna er med eiga helse, opplevingar av helseplagar og vonde eller vanskelege tankar og kjensler, er viktige indikatorar for fysisk og psykisk helse (Ungdata 2024).

• PSYKISKE PLAGER: Det er ein negativ trend og auke av ungdomselever som rapportere å ha psykiske plager (Har hatt mange psykiske plager siste sju dagane 2017 5 % til 2024 17 %.
• SØVN: Ein stor del unge rapportere om søvnvanskar. Skjermtid og søvn følger kvarandre; mykje skjermtid = meir søvnproblem. (Ungdomsskule: 65 % har problema med å sovne meir ein 1-2 daga per veke, 55 % har vært så søvnig/trøtt at det går ut over skule eller fritid). Korleis hjelpe barn og unge til å regulere sin skjermtid og få nok søvn?
• SØVN OG PSYKISK HELSE: Mange trekk fram at SoMe, skule og stress påverke søvnen, og at det er ein samanheng mellom søvn og deira psykiske helsa.
• JENTER: Halvparten av jente på ungdomsskulen rapportere at «alt er eit slit» (49 %). 64 % bekymre seg mykje. Kvifor er det slik?
• SJØLVKJENSLE: Færre svare ja på kor godt «eg likar kven eg er, slik eg er» frå mellomtrinn til ungdomsskule. Korleis kan me hjelpe ungdom til å bli trygge på at dei er gode nok som dei er?
•  EINSEMD: 1 av 3 rapportere å ha følt seg einsam.
• FORELDRE: Ungdom og tilsette trekk fram tydelege grenser og rammer satt av foreldre som sentralt for å understøtte barn og unge si helse.

«Skulen er ein god stad å vere for dei alle fleste – men ikkje for alle» (Ungdata, 2024)

• GRUE SEG: 37 % rapportere at dei gruar seg til å gå på skulen. Tendensar frå 2017-2024 visar auke av ungdom som gruar seg til skulen, trivsel har gått ned. Kvifor er det slik?
• KJEDE SEG: som elles i landet er det fleire som kjedar seg på skulen. (¼ jente og 1/5 gutar rapportere at dei ikkje trivs på skulen. 85 % er heilt eller litt einig i at «eg kjedar meg på skulen»). Kva handlar dette om?
• VENNSKAP: 1/5 jente (79 %) oppleve å ikkje ha ein ven dei kan stole på og har tiltru til. Det er 5 % under gjennomsnitt for fylke og land. Kva gjer at so mange jenter ikkje kan stole på vennar, og korleis styrke band mellom jenter på ungdomstrinnet?
• DIGITAL KONKURRANSE? Har tala samanheng med kraftige auke i bruk av sosiale media og spel? Er det mogleg for skulane å konkurrere mot «digitalt smågodt»?
• FORELDRE: korleis kan foreldre bi til å snu negative trendar? Kan det sjåast i samanheng med vennskapsrelasjon til foreldre, låg terskel for å vere heime, grensesetting og uklare rammer?

Ungdomstida er ei tid då mange gjer seg sine første erfaringar med ulike rusmiddel (Ungdata 2024). Ein ser ein aukande trend i Luster kommune på at det er fleire som har prøvd eller brukt rusmidlar. Tal frå 2017: 10%, 2021: 13% og i 2024: 22 %.

• TILGONG: Tilgong til og bruk av alkohol, tobakk og rus auke blant mindreårige i samfunnet. Luster ligg øve fylke og landsgjennomsnitt på alkohol og tobakk. (1/5 elevar på 8. til 10. trinn har vært tydeleg rusa av alkohol).
• ALKOHOL: Alkohol er det vanlegaste rusmiddelet blant ungdom. 21-22 % rapportere å ha drukke så mye at dei er tydeleg berusa, aukande frå 8.-10.trinn. I Luster er det fleire som har vore rusa på alkohol (22 %) enn snitt for land og fylke (13 %). Det er høge tar på dei som rapportere å ha vore rusa på alkohol samanlikna med kor mange som får lov.
• SNUS: Det er fleire som  rapportere at dei brukar snus i Luster enn resten fylket og landet.
• NARKOTIKA: I Luster rapportere få å ha prøvd narkotika, 5 % rapportere å ha prøvd cannabis. På landsbasis og i byane ser man ei kraftig auke i bruk av narkotika blant barn i barn og ungdom. Ein bør jobbe aktivt for å førebygge denne utviklinga lokalt.
• FORELDRE: Ungdom oppgjer at foreldre har mest å sei for deira syn på bruk av rus og at tydlege reglar i heimen er viktig. Foreldre må snakke saman. Korleis styrke foreldrerolla i praksis?
• Tema å drøfte: 
  1) Rus og situasjonen i klassen, på trinnet og i ungdomsmiljøet.
  2) Alle ønske at foreldre skal setje grense for ungdom.
  3) Foreldre er førebilde og må begynne med seg sjølve.

Møteplassar, organisasjonar, klubbar, lag og foreiningar er viktige arenaer for samvær med andre unge og gjev andre erfaringar og læringsvilkår enn skulen og meir uformelle situasjonar (Ungdata 2024).

• UNGDOMSKLUBB: går igjen som eit positivt, populært og viktig tilbod på ungdom si fritid. Luster skil seg ut med deltaking på fritidsklubb; 76 % gutar og 58 % jente har delteke! Det er høgt tal og sjeldan han ser så bra tal på dette!
• ORGANISERT FRITIDSAKTIVITET: Deltaking på organisert fritidsaktivitet går betydeleg ned i tenåra (86 % på 6. trinn, 75 % på 8. trinn, 40 % på 10. trinn)
• KULTUR: Luster ligg lågt i tal på ungdom som deltek i kulturaktivitet på fritida.
• TRENINGSSENTER: Treningssenter er populært hjå dei eldste.
• RESSURSAR: Det er viktig å passe på at ungdom har støtte og ressursane dei treng for å fortsette med vidareutvikling og for å oppretthalde tilboda som er.

Det er ikkje ein klar årsakssamanheng til tala som presenterast, men endringar i samfunnet frå 2010 kan sjåast i samanheng med trendar frå Ungdata. Bruk av smarttelefonar og skjermaktivitet, nettmobbing og SoMe, økonomi og oppleving av ulikheit, stress, klimaendringar, covid, krig og uro i verda er døme på dette.

Mange trekk fram at ei endring i samfunnet og foreldrerolla, med ein meir organisert barndom med mindre tid til leik og fri tid frå barn er små kan vere ein årsakssamanheng til korleis ungdom rapportere at dei har det no.

Politikarar, tilsette og forelde som påverke korleis det er å vekse opp i Luster må prioritere førebyggande tiltak. Òg, ikkje gløym å snakke med ungdommen😊

«Seminaret og dialogen løfta fram ungdommen si stemme. Da får eg mykje meir tru på at me kan finne fram til gode løysningar for førebyggande tiltak, kanskje kan det vere bra for Lustraidentiteten òg?»

«Informasjonen frå ungdom vil hjelpe dei med å belyse problema og kva ein kan gjere for å betre situasjonen.»

• Rapport 2024 Luster mellomtrinnet https://www.ungdata.no/wp-content/uploads/reports_2024/Vestland_Luster_2024_Barneskule_Kommune.pdf
• Rapport 2024 Luster Ungdomsskule https://www.ungdata.no/wp-content/uploads/reports_2024/Vestland_Luster_2024_Ungdomsskule_Kommune.pdf
• Rapport 2024 Sogndal Vidaregåande https://www.ungdata.no/wp-content/uploads/reports_2024/Vestland_Sogndal_2024_Vidaregaande_Kommune.pdf 

Forum – presentasjon og drøfting

• Ungdommens kommunestyre (des. 24)
• SLT politiråd (Sogndal og Luster) (des. 24)
• SLT Familieforum deretter drøfting av konkrete tiltak med tenestene (jan. 25)
• Nyheitssak på nettsida til kommunen (feb. 25)
• Formannskapet (feb. 25)

Livsmeistring - robuste barn og unge

• Folkehelse og livsmeistring på timeplan
• Foreldrenettverk i barnehage, barneskule og ungdomsskulen.
• Temakveld 7. april: Skjermbruk og robuste barn for føresette og tilsette i barnehage og skule. 
  Gratis temakveld
• Samarbeid med Ungdommens kommunestyre (UK) om temamøte 7. april: innlegg og kafédialog om skjerm, søvn og fritidsaktivitet (lenke til UK)

Folkehelse

• Få med alle barn på fritidsaktivitetar
• Ferieaktivitetar for barn og unge
• Ungdomsklubb
• Luster Danseverkstad
• Luster Fritidsfond
• Rocket Man Luster
• Ungdomslos
• Skattekista – frå meg til deg